Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych w polskiej rzeczywistości od kilku lat jest faktem prawnym, jednak ciągle osoby z niepełnosprawnościami zgłaszają Rzecznikowi Praw Osób Niepełnosprawnych oraz Rzecznikowi Praw Obywatelskich liczne przypadki dyskryminowania ich praw. I ciągle trwa dyskusja, jak sprawić, aby w Polsce cel Konwencji, jakim „jest popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności” został w pełni wdrożony.
Konwencję należy wdrażać w sposób systemowy
Takie jest stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich, które zostało jasno i czytelnie wyrażone w Raporcie Rzecznika Praw Obywatelskich ze stanu wdrożenia Konwencji[1]. Rzecznik postuluje, aby opracować strategię jej wdrażania, a następnie konsekwentnie ją wprowadzać w życie i, co najważniejsze przeznaczyć na to odpowiednie środki finansowe.
Pełne wdrożenie Konwencji będzie możliwe dzięki zmianom prawnym
Polski system prawny dotyczący orzekania o niepełnosprawności, prawie do rehabilitacji społecznej i zawodowej, kodeks pracy, a nawet ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania dyskryminują osoby z niepełnosprawnością. Konieczna jest taka zmiana prawa, w tym systemu orzekania, aby było ono oparte o społeczny model niepełnosprawności, którego definicja została zawarta w Konwencji ONZ: „Do osób niepełnosprawnych zalicza się te osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie zmysłów co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami.”
Kolejną zmianą prawną, jaka jest konieczna, aby każdy obywatel Polski miał takie same prawa, jest zniesienie instytucji ubezwłasnowolnienia. Niestety obecnie nie toczą się żadne postępowania legislacyjne w tym temacie. Powiązane z ubezwłasnowolnieniem, jest prawo osób z niepełnosprawnością, a raczej jego brak, do zawierania małżeństw. W obecnym porządku prawnym, osoba z niepełnosprawnością chcąca zawrzeć małżeństwo musi posiadać pełnię praw obywatelskich (tj. nie być ubezwłasnowolnioną) oraz zgodę sądu na zmianę stanu cywilnego. Rząd polski w oświadczeniach interpretacyjnych do konwencji obiecał, że takie zmiany nastąpią wkrótce, jednak minęło już 5 lat od przyjęcia Konwencji, a takie zmiany nie nastąpiły. Dodatkowo wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 listopada 2016 r. stwierdza, że zakaz zawierania małżeństw jest zgodny z Konstytucją RP.
Zmiany prawa muszą wejść do praktyki
Co oznacza, że za prawem muszą iść odpowiednie środki. Nie wystarczy wskazać np. w prawie budowlanym, że wejście do wszystkich obiektów użyteczności publicznej mają być dostępne, ale należy znaleźć środki na windy, podjazdy czy likwidację krawężników.
Najtrudniej jest w małych samorządach, które nie dość, że mają ograniczone zasoby finansowe to jeszcze nie dysponują odpowiednim potencjałem kadrowym, aby zajmować się dodatkowymi obowiązkami związanymi z wdrażaniem Konwencji ONZ.
Proponowane wsparcie
Różnorodność niepełnosprawności rodzi dodatkowe wyzwania – to co jest dobre dla osoby poruszającej się na wózku niekoniecznie będzie dobre dla wysokiej osoby poruszającej się o lasce lub osoby niewidomej. Trzeba wypracować standard wdrożenia Konwencji stanowiący mądry kompromis pomiędzy potrzebami różnych osób. Dlatego na zlecenie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w całej Polsce są realizowane projekty mające na celu monitoring stopnia wdrożenia Konwencji oraz pomoc jednostkom administracji we wdrożeniu ich zapisów.
Projekt „Śląskie bez barier”, który od 1 kwietnia jest realizowany przez Stowarzyszenie MOST i Stowarzyszenie Bona Fides jest jednym z takich projektów dofinansowanych ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Wiedza, Edukacja, Rozwój. Cieszymy się, że razem z 16 innymi projektami realizowanymi w Polsce możemy zmieniać naszą rzeczywistość.
Autorka: Agnieszka Budzyńska
[1] Realizacja przez Polskę zobowiązań wynikających z Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Sprawozdanie Rzecznika Praw Obywatelskich 2012 – 2014. Warszawa 2015.
Stowarzyszenie Wspierania Organizacji Pozarządowych MOST 