Niepełnosprawność budzi skrajne emocje. Dlatego dużo się mówi i pisze o niepełnosprawności. We wrześniu 2012 r. Rząd polski ratyfikował Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, jednak wiele środowisk w dalszym ciągu zastanawia się, czy i jaki wpływ, ma ta konwencja na życie osób z niepełnosprawnością w Polsce. W niniejszym artykule przedstawimy 3 główne wnioski, które wypływają z lektury Konwencji.
Wniosek 1: Konwencja jest bardzo ogólna
Tekst Konwencji został przygotowany na poziomie deklaratywnym, ogólnie opisującym stan pożądany: bez dyskryminacji, w którym osoby z niepełnosprawnościami w pełni uczestniczą w życiu społecznym i zawodowym. W tym tekście jest bardzo dużo sformułowań, które mogą oznaczać „wszystko i nic”. Weźmy na przykład słowo „dyskryminacja”, które zostało wyjaśnione w artykule 2 Konwencji jako: „jakiekolwiek różnicowanie, wykluczanie lub ograniczanie ze względu na niepełnosprawność, którego celem lub skutkiem jest naruszenie lub zniweczenie uznania, korzystania z lub wykonywania wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności w dziedzinie polityki, gospodarki, społecznej, kulturalnej, obywatelskiej lub w jakiejkolwiek innej, na zasadzie równości z innymi osobami. Obejmuje to wszelkie przejawy dyskryminacji, w tym odmowę racjonalnego usprawnienia.” Gdybyśmy zapytali 50 osób, co dla nich w takim razie oznacza słowo „dyskryminacja”, to z pewnością uzyskalibyśmy 50 różnych opinii.
Refleksja 1: Tekst Konwencji wymaga doprecyzowania na poziomie wdrożeniowym ponieważ w obecnym kształcie dla każdej osoby z niepełnosprawnością może oznaczać co innego.
Refleksja 2: Konwencja zachowa aktualność przez co najmniej kolejnych kilkanaście lat i gdy szczegółowe wytyczne np. dotyczące dostępności stron internetowych będą się zmieniały wraz z rozwojem techniki
Wniosek 2: Konwencja jest wszechstronna
Tekst Konwencji opiera się o zasady ogólne jakimi są zgodnie z artykułem 3:
- „poszanowanie przyrodzonej godności, autonomii osoby, w tym swobody dokonywania wyborów, a także poszanowanie niezależności osoby,
- niedyskryminacja,
- pełny i skuteczny udział w społeczeństwie i integracja społeczna,
- poszanowanie odmienności i akceptacja osób niepełnosprawnych, będących częścią ludzkiej różnorodności oraz ludzkości,
- równość szans,
- dostępność,
- równość mężczyzn i kobiet,
- poszanowanie rozwijających się zdolności niepełnosprawnych dzieci oraz poszanowanie prawa dzieci niepełnosprawnych do zachowania tożsamości.”
Z uwzględnieniem powyższych zasad opisano wszystkie aspekty życia osób z niepełnosprawnością, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb kobiet i dzieci z niepełnosprawnością, dostępności (przestrzennej, do wymiaru sprawiedliwości, usług i komunikacji), prawa do życia, do edukacji i do pracy, równości wobec prawa, wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawa do przemieszczania się, zatrudnienia, poszanowania prywatności, rodziny i do wypowiadania się.
Cały artykuł w Konwencji jest poświęcony tematowi podnoszenia świadomości społeczeństwa z zakresu niepełnosprawności i zwalczaniu stereotypów, a dwa artykuły poświęcono zdrowiu i rehabilitacji osób z niepełnosprawnością. Kolejne tematy, które podnosi Konwencja to warunki życia osób z niepełnosprawnością oraz ich udział w życiu publicznym, kulturalnym.
To dużo, a nawet bardzo dużo. Konwencja wpływa na kilkanaście polskich aktów prawnych i kilkadziesiąt rozporządzeń. „Istnieją dwa wyjątki jeżeli chodzi o zgodność prawa polskiego z konwencją. Chodzi o zdolność do czynności prawnych oraz zawieranie małżeństw (art. 12 ust. 4 i art. 23. ust 1 pkt a konwencji). Aby nie wstrzymywać ratyfikacji, Polska złożyła, odpowiednio, oświadczenie interpretacyjne oraz zastrzeżenie do tych artykułów. Pozwoli to uniknąć zarzutów o naruszeniu konwencji, do czasu przeprowadzenia odpowiednich zmian w prawie.”[1]
Z zebranych przez polski Rząd danych dot. zgodności ustawodawstwa z Konwencją, w większości to ustawodawstwo jest zgodne z zapisami konwencji.
Refleksja 1: Konwencja jest ważnym aktem prawnym dla osób z niepełnosprawnością i daje im szerokie możliwości odwoływania od niekorzystnych dla nich decyzji.
Refleksja 2: Należy sprawdzić na ile teoria polskiego prawodawstwa jest wdrażana w codziennym życiu osób z niepełnosprawnością.
Wniosek 3: Praca nad pełnym wdrożeniem Konwencji w Polsce wymaga ścisłej współpracy wielu środowisk
Wszechstronność zapisów konwencji i duży poziom ogólności powoduje, że jakakolwiek próba oceny stopnia wdrożenia Konwencji wymaga zaangażowania ekspertów z wielu dziedzin (IT, architektury, prawa budowlanego, prawa pracy, itp.) oraz wielu środowisk (przedstawiciele administracji, osoby z niepełnosprawnością i ich rodziny, organizacje pozarządowe, rady osób niepełnosprawnych, itp.). Taka próba oceny stanu faktycznego będzie wymagała również dużego zaangażowania.
Pozytywne jest to, że od 2012 r. wiele osób i środowisk chce poświęcać swój czas na to, aby zapisy Konwencji w Polskiej rzeczywistości stały się „oczywistą oczywistością”.
W 2015 r. powstało sprawozdanie Rzecznika Praw Obywatelskich o stanie realizacji działań wynikających z wdrożenia postanowień Konwencji, również w 2015 r. grupa organizacji pozarządowych wydała Społeczny Raport Alternatywny z realizacji Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami w Polsce.
W 2017 r. Stowarzyszenie MOST z Katowic wraz ze Stowarzyszeniem Bona Fides rozpoczną badanie stopnia wdrożenia zapisów Konwencji na Śląsku. Na Śląsku z pewnością jest dobrze, ale zawsze pozostaje nutka niepokoju, czy aby na pewno spełniamy wszystkie zapisy propozycji na praktyczne wdrożenie Konwencji zgodnie z Metodologią opracowaną przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej?[2] Badanie będzie to stanowiło dla nas ciekawe wyzwanie i pasjonującą przygodę.
[1] Cytat pochodzi ze strony MRPiPS poświęconej Ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych przez Polskę, https://www.mpips.gov.pl/spoleczne-prawa-czlowieka/organizacja-narodow-zjednoczonych/konwencja-o-prawach-osob-niepelnosprawnych/ratyfikacja-konwencji-o-prawach-osob-niepelnosprawnych-przez-polske/, data dostępu: 22.03.2017 r.
[2] Metodologia jest dostępna na stronie PO WER: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/nabory/26-wysoka-jakosc-polityki-na-rzecz-wlaczenia-spolecznego-i-zawodowego-osob-niepelnosprawnych-1/
Stowarzyszenie Wspierania Organizacji Pozarządowych MOST 